voor meer: www.tiemens.info

GALGEN(BERG)HUMOR

           

Ofschoon er begin 1942 nog geen sprake was van een grootscheepse confrontatie tussen de Amerikaanse Leger Luchtmacht en de Luftwaffe, sloot de top van de Duitse luchtmacht al niet meer uit dat de ontwikkelingen daartoe konden leiden. Het was overigens al een tijd lang een prangende vraag geweest of de Luftwaffe, die in haar succesvolle optreden steeds sterk offensief was ingesteld, opgewassen zou zijn tegen een luchtoffensief waarin haar een defensieve rol was toebedeeld. Deze vraag werd des te klemmender toen een groot aantal jagers ten behoeve van de strijd in de Balkan en de veldtocht in Rusland aan de luchtverdediging in het westen werd onttrokken. Er werden staven in het leven geroepen om het schaars beschikbare afweerpotentieel zo efficiënt mogelijk, dat wil zeggen in grotere formaties, te kunnen inzetten. Voor de bevelhebber op de grond was het van groot belang dat hij onder alle (weers-)omstandigheden steeds op de hoogte was van de juiste positie van zijn jagers in het luchtruim. Daartoe moesten doorlopend peilingen worden uitgevoerd waarvan de resultaten onverwijld aan de betrokken staf dienden te worden doorgegeven. De praktijk wees uit dat de tot dan toe in gebruik zijnde methode van zogenoemde driehoekspeiling (peiling vanuit drie verschillende posities) te tijdrovend was en een te geringe capaciteit had. Er moest worden omgezien naar een modern systeem dat de bevelvoerder op de grond in staat stelde zijn snelle jagers op hun tocht door het luchtruim op de voet te volgen, ook bij massale inzet. De keus viel op een methode van radiopeiling waarbij een radiozender in een jager een vanaf de grond uitgezonden peilsignaal retourneerde. Een tweetal metingen dat aan het retoursignaal werd verricht leverde uiteindelijk binnen enkele seconden een nauwkeurige positiebepaling op. Vanwege de beperkte reikwijdte van de beschikbare zenders, zou op het grondgebied van het Derde Rijk en op dat van de bezette landen een omvangrijk netwerk van zogenoemde radiopeilstations moeten worden aangelegd.

Teerose de eerste

Het eerste station van deze soort bouwden de Duitsers bij Terlet, ten westen van de weg Arnhem - Apeldoorn. De vijf peiltorens van het peilstation verrezen op de Terletse Galgenberg, het kamp met de onderkomens werd aan de voet van de Galgenberg neergezet, waar de van voor de oorlog daterende kleine hangar van de Arnhemsche Zweefvliegclub al stond. In juni 1942 - de bouwvakkers waren nog niet gereed en de Duitse technici waren nog volop bezig met het uittesten van de apparatuur - arriveerden de eerste militairen van de verbindingsdienst van de Luftwaffe in Teerose, zoals de codenaam van het nieuwe radiopeilstation luidde. (De radiopeilstations kregen alle een naam van een plant, waarvan de eerste letter overeenstemde met de eerste letter van de plaats waarbij het station lag; Teerose bij Terlet, Brennessel bij Brielle, Schneeglöckchen bij Schagen enz.). Binnen enkele weken was de bemanning, gevormd door zo'n 80 jonge mannen en een 40 jonge vrouwen, voltallig.

 De keuken en het keukenpersoneel van Teerose I; in het midden keukenchef Kock

Veel van deze mannen bleven tot het einde van de oorlog in de omgeving van Arnhem gelegerd; tot begin oktober 1944 - toen het station door een geallieerde jachtbommenwerper op de korrel was genomen - in Teerose, nadien in het sinds maart 1943 in bedrijf gestelde tweelingstation Teerose II aan de rand van de Posbank. De dames werden bij het begin van de luchtlandingen op 17 september 1944 hals over kop naar Duitsland teruggestuurd. Gedurende de jaren van hun verblijf op de eenzame heide van Terlet deelden de jongelui in ruime mate liefde en in mindere mate leed. Wat het eerste aangaat, de merkwaardige Teerose samenleving leverde naar schatting tien huwelijken op.

Toch een vrij zorgeloos bestaan

Met het leed viel het, vooral gezien de oorlogsomstandigheden, nogal mee, daar bij de Galgenberg. De voormalige Teerose-Duitsers zijn de eersten om dat toe te geven. Zij realiseren zich maar al te goed dat het waarschijnlijk veel slechter met hen zou zijn afgelopen wanneer ze - als zovelen - naar het oosfront waren overgeplaatst. Toch is ook hun enige narigheid niet bespaard gebleven. De aanblik van de zwaar verminkte lichamen van de bemanningsleden van de Britse Lancaster bommenwerper die in de nacht van 14 op 15 juni 1943 dichtbij hun stelling neerstortte, was schokkend. Diversen stonden voor het eerst oog in oog met de gruwelen van de oorlog. Dan was er het verkeersongeval bij Terlet op 18 januari 1944, waarbij Luftnachrichtenhelferin Pauline Hofbauer om het leven kwam en haar collega Elfi Zögl zwaar gewond raakte. Het gebeurde maakte heel wat emoties los binnen de vrij zorgeloze samenleving van Duitse Terletters.

Oskar Himmel

Weer een geheel ander geval was het ongeluk dat de 39-jarige 'postbode' van Teerose, facteur Gefreiter Oskar Himmel, overkwam. Op 13 maart 1944 ging, terwijl hij op zijn kamer was, zijn pistool door onopgehelderde oorzaak af. De kogel doorboorde Himmels hoofd en verdween door de houten wand van de barak in de richting van de heide. Hulp mocht niet meer baten. Gefreiter Himmel werd opgebaard in de voormalige hangar van de Arnhemsche Zweefvliegclub, die door de Duitsers in hun vrije tijd was omgetoverd tot feestzaal van de stelling. Na enkele dagen werd Himmel met militaire eer vanuit Teerose op het Ehrenfriedhof Zypendaal in Schaarsbergen begraven.

De kist met Oskar Himmel wordt bij Ehrenfriedhof Zypendaal voorzichtig uit de vrachtwagen geladen

De Himmel-fahrt werd een stijlvolle en indrukwekkende gebeurtenis. Lang bleven de Teerosianer daar echter niet van onder de indruk. Dat de oorlog een voor hen noodlottige wending aan het nemen was, ontging hen niet. Zorgeloosheid maakte plaats voor onzekerheid. Ook voor de Duitsers uit Teerose werden de voedselrantsoenen schraler. Dat deze situatie een goede voedingsbodem vormde voor humor, mag uit het volgende blijken. Vlees stond in 1944 nog slechts bij uitzondering op het menu van de Duitse mannen en vrouwen van Teerose. De soep die de kok van het radiopeilstation (die toevallig ook Kock heette) bereidde, bevatte dit ingrediënt nog maar hoogst zelden. Wie vlees in zijn soep aantrof, was een bevoorrecht mens. Zodoende kon kort na het heengaan van Oskar Himmel in de eetzaal het gebruik ontstaan om, zodra een gelukkige een snippertje vlees in zijn soep aantrof, het lied 'Es muß ein Stück vom Himmel sein' aan te heffen! Zeker een sterk staaltje van humor, al is het galgenhumor. Of Galgenberghumor?

 Himmels voorlopig laatste rustplaats

Feur!! Op de voorgrond Oberleutnant Wilhelm God, de commandant van Teerose I

Het graf van Oskar Himmel op de Duitse soldatenbegraafplaats te IJsselsteyn (L)

Klik hier om terug te gaan naar de Home Page.