voor meer: www.tiemens.info

EEN MONUMENT VOOR 15 VLIEGERS

 

Anders dan het geval is in de plaatsen daaromheen, doet in Rozendaal vrijwel niets meer herinneren aan de bewogen jaren 1940 - 1945. Het lijkt nu wel of de oorlog aan deze plaats voorbijging. Maar het groene bord met witte letters dat aan het hek van de begraafplaats is bevestigd, maakt duidelijk dat schijn bedriegt.

Oorlogsgraven

van het Gemenebest

Commonwealth

War Graves

 

Enkele van de graven op de lommerrijke begraafplaats in Rozendaal

Niet allemaal

Op deze begraafplaats rust een achttal geallieerde vliegers, wiens vliegtuigen tijdens de oorlog op Rozendaalse bodem neerstortten. Tijdens de jaarlijkse dodenherdenking wordt ook eer bewezen aan deze jonge mensen die het hoogste offer brachten in de strijd tegen Nazi-Duitsland. Zij zijn echter niet de enigen. Op de Arnhemse begraafplaats Moscowa liggen thans nog zes bemanningsleden van een bommenwerper begraven, die omkwamen toen hun toestel binnen de grenzen van de gemeente Rozendaal neerstortte. De stoffelijke resten van de zevende man van deze crew, de Canadese captain D.S. Brown, werden na de oorlog van Moscowa overgebracht naar de Canadese oorlogsbegraafplaats in Groesbeek.

 

Zes van de zeven bemanningsleden van de ZN - V liggen op de Arnhemse begraafplaats Moscowa begraven. De stoffelijke resten van de zevende, de Canadese captain van de Lancaster, is na de oorlog overgebracht naar het Canadese Oorlogsbegraafplaats in Groesbeek. Met de beste bedoelingen, maar de enige overlevende van die crash, de Canadees Bob Pegg, was daar zeer verbolgen over. Een crew die samen de dood vindt, mag je niet scheiden," zo vond hij.

Vijftien

De vijftien geallieerde vliegers die in Rozendaal sneuvelden, vormden de bemanning van drie vliegtuigen die alle in het noordelijk gebied van de gemeente neerkwamen. 0e eerste slachtoffers vielen in de nacht van 7 op 8 november 1941, toen hun Halifax in het gebied 'Kouwerik' van de Imbosch neerkwam. Dit vliegtuig, dat tot No. 35 Squadron van de Royal Air Force behoorde, moest met 29 andere zogenoemde rover patrols, zeg maar strooptochten, boven Duitsland uitvoeren, terwijl andere formaties Berlijn, Mannheim en Keulen aanvielen. De Halifax werd neergeschoten door Oberleutnant Herbert Lütje, die vanaf vliegveld Twente opereerde. Vier bemanningsleden (de boordschutters A.R. Kilminster, C.R Witcher, de radiotelegrafist R.R. Drummond en de navigator M.O. Stephens) konden het vliegtuig nog op tijd verlaten. Zij werden door de Duitsers krijgsgevangen gemaakt. De omgekomenen zijn:

Pilot Officer G. Withaker (20), piloot

Sergeant E.R. Thomas, boordwerktuigkundige

Sergeant R.F. Thompson (23), boordschutter.

In de nacht van 15 op 16 augustus 1942 stortte er opnieuw een bommenwerper van de Royal Air Force neer op Rozendaalse bodem. Het was een Wellington van No. 156 Squadron, die op de terugweg van een bombardement op Duisburg werd onderschept door een Me 110 nachtjager, gevlogen door Oberleutnant Manfred Meurer, die tot dezeftde eenheid behoorde als Oberleutnant Lütje.

De Wellington van 'De Zwarte Bulten':

De gehele bemanning kwam bij deze gebeurtenis om het leven. Zij bestond uit:

Flight Sergeant C.C. Newlove (23), piloot (Royal New Zeeland Air Force)

Sergeant J.H. Westgate B.E.M. (25), boordschutter

Sergeant T. Barker (29), radiotelegrafist/boordschutter

Sergeant W.G. Bate (29), navigator

Sergeant F.C.G. Tate (20), bommenrichter.

Sergeant Barker was de enige gehuwde van deze bemanning. De meeste slachtoffers eiste de ondergang van de viermotorige Lancaster bommenwerper van No. 106 Squadron in de nacht van 14 op 15 juni 1943. In deze machine vonden zeven mensen de dood. Slechts één man wist het vliegtuig tijdig te verlaten, de bommenrichter R.S. ('Bob') Pegg, een Canadees. De Lancaster behoorde tot een formatie welke die nacht een aanval uitvoerde op Oberhausen. Hij werd slachtoffer van de Duitse nachtjagerpiloot Oberleutnant August Geiger, eveneens afkomstig van Fliegerhorst Twente.

In de heide langs de Imboschweg sneuvelden:

Pilot Officer D.S. Brown, piloot (Royal Canadian Air Force)

Flying Officer E.G. Seall (29), leerling bommenrichter

Sergeant R.A. Beaton (22), navigator

Sergeant E.C. McMillan (21), boordwerktuigkundige

Sergeant F.J. Stoker (30), radiotelegrafist/boordschutter

Sergeant K. Wilcock (22), boordschutter

Sergeant A.G. Ballantyne (22), boordschutter.

Stoker was de enige gehuwde in deze bemanning. Bovendien was hij vader van een dochtertje, Margaret.

De Canadese Oorlogsbegraafplaats te Groesbeek, waarop nu Pilot Officer D.S. Brown begraven ligt, ver van de overige leden van zijn bemanning

De Halifax en Wellington kwamen in een weinig betreden gebied terecht. De Lancaster van No. 106 Squadron daarentegen niet. Het in nood verkerende vliegtuig raasde door het jonge bos aan de zuidzijde van de lmboschweg (die loopt van de Apeldoornseweg ten zuiden van Terlet naar Eerbeek), sloeg te pletter tegen de beukenbomen (welke hij in z'n vaart ontwortelde) ter weerszijden van die zandweg en kwam in stukken in de heide aan de noordkant daarvan tot stilstand. Daar brandden de restanten uit. Tot op de dag van vandaag vormt het gat, dat de zware bommenwerper in de bomenrijen sloeg, een in het oog springende markering van de plaats waar bijna vijftig jaar geleden het noodlot toesloeg.

Geschiedenis beschreven

Toen ik tijdens mijn onderzoek naar de geschiedenis van de Duitse radiopeilstations Teerose 1 (bij Terlet) en Teerose II (bij het Rozendaalse Veld) op het Lancasterongeval stuitte, trof mij vooral het feit, dat deze tragische gebeurtenis vrijwel onopgemerkt was gebleven. Hoeveel mensen waren sindsdien de bijzondere plaats van het ongeval gepasseerd zonder te beseffen - laat staan even stil te staan bij - wat zich daar voltrok. Dit bracht mij ertoe om alsnog vast te leggen hetgeen ik nog zou weten te achterhalen over het vliegtuig, zijn bemanning en de crash (zie bijdrage De ondergang van de Lancaster ZN - V)

Restte de vraag . . .

Restte de vraag of daarmee de kous af was. Ik vond eigenlijk van niet, maar een duidelijk omlijnd plan stond mij niet voor ogen. Dat veranderde toen ik niet zolang daarna met de Velpse beeldend kunstenaar Eugène Terwindt over deze aangelegenheid in gesprek raakte. Daarbij kwam de gedachte naar voren, dat het - met het naderen van de dag (15 juni1993) waarop het vijftig jaar geleden is dat het drama zich voltrok - passend zou zijn om de herinnering aan de gesneuvelden op de aansprekende plaats langs de Imboschweg met een eenvoudig monument levend te houden. Omdat wij van mening waren, dat het tot stand brengen van zo'n gedenkteken allereerst een zorg van de Rozendaalse gemeenschap zou zijn, meenden wij er goed aan te doen het kringbestuur van ons idee op te hoogte te stellen en te vragen zich in te zetten voor de verwezenlijking daarvan. Intussen - het bloed kruipt nu eenmaal waar het niet gaan kan - werkte Terwindt het monument-idee verder uit in het ontwerp van een robuust monument. Op advies van de kringvoorzitter toonde de beeldend kunstenaar dit vervolgens aan de burgemeester van Rozendaal, drs. P.l.A.M. van Campenhout. De daaropvolgende stap was de presentatie (bepaald op 13 oktober 1992) van het uitgewerkte idee aan en de bespreking ervan met de bestuurders van Rozendaal. Intussen had ook bij het bestuur van de Stichting behoud brandtoren Rozendaalseveld het idee postgevat, dat de locatie lmboschweg een uitgelezen plaats zou zijn om de nagedachtenis in ere te houden VAN ALLE IN DE GEMEENTE ROZENDAAL OMGEKOMEN GEALLIEERDE VlEGERS. Onbekend met ons initiatief, richtte het bestuur zich met een in grote lijnen identiek plan tot de gemeente Rozendaal. Daar ontstond een niet geringe verwarring, mede veroorzaakt door de omstandigheid dat het naar buiten tredende bestuurslid van de stichting een achternaamgenoot is van schrijver dezes In goed overleg met de stichting is daarop besloten het 'concept Terwindt' zodanig aan te passen, dat inderdaad alle in de gemeente Rozendaal omgekomen vliegers met het monument worden geëerd. Helaas kon het eerste ontwerp, vooral vanwege de kosten die de realisatie met zich mee zou brengen, geen genade vinden in de ogen van het gemeentebestuur. En daarmee was het van tafel. Totdat B & W zich in de loop van 1993 realiseerden, dat 15 juni wel erg dichtbij kwam en dat men die datum toch niet ongemerkt voorbij behoorde te laten gaan. Terwindt en ik werden opnieuw benaderd met de vraag of we op korte termijn nog eens naar de mogelijkheden van een eenvoudig monument wilden kijken. De informatie die mijn zoon Willem-Jan verschafte over de mogelijkheden van moderne lasersnijtechnieken, metalen, gecombineerd met de creativiteit van Terwindt en letters in het lettertype ‘stencil’ die mijn collega Cor Maijs aanleverde, resulteerden binnen enkele weken in het ontwerp, de uitvoering en tenslotte de plaatsing van het zeer aansprekend monument langs de Imboschweg, in het gat dat de Lancaster daar in de bomenrijen sloeg.

Eugène Terwindt ontwierp een eenvoudig, maar zeer aansprekend monument

De gemeente Rozendaal – de gemeente in ons land met het geringste aantal inwoners - organiseerde vervolgens met grote voortvarendheid – de resterende voorbereidingstijd was uiterst kort - een bijzonder indrukwekkende onthullingsplechtigheid.

rnl.: De heer A.R. Kilminster, Eugène Terwindt, Willem en Margriet Tiemens

Op 15 juni 1993 onthulden burgemeester Van Campenhout en de heer A.R. Kilminster het monument in aanwezigheid van talrijke hoogwaardigheidsbekleders – onder wie de ambassadeur van New Zealand - en andere genodigden.

 

Links de heer A.R. Kilminster, voormalig boordschutter van de Halifax, rechts drs. P.I.A.M. van Campenhout

De Koninklijke Rozendaalse Kapel zorgde voor de muzikale omlijsting, terwijl een viertal helikopters van de vliegbasis Deelen, vliegend in de zogenoemde lost wing-man formatie, voor een een afsluiting van de ceremonie verzorgde, die menigeen koude rillingen bezorgde. Na afloop was er gelegenheid om op het gazon achter het gemeentehuis nog wat na te praten over deze gedenkwaardige dag.

Vier helikopters van Vliegbasis Deelen brengen een indrukwekkend eresaluut in de lost wing-man formatie

Klik hier om terug te gaan naar de Home Page.